تحلیلی بر آینده توافق ژنو

 ایران و آمریکا,گذر از تقابل؟در مسیر همگرایی؟ 

برای تحلیل واقع بینانه توافق ژنو به جای بحث پیرامون مفاد آن باید دید که این توافق در چه شرایطی و چگونه بدست آمده است؟ دو طرف چه هدفی را در مذاکرات دنبال میکنند؟  شرایط داخلی طرفین چگونه بر تصمیم گیری ها اثر می گذارد؟ و سوالاتی از این قبیل.

بهتر است که موضوع را در چهارچوب اصول و منافع کلی جمهوری اسلامی و ایالات متحده بررسی کنیم .

آن چیزی که باعث شده است پرونده ای هسته ای ایران بعد از ده سال همچنان حل نشده باقی بماند تضاد و تزاحم شدید میان اصول و منافع نظام دینی در ایران و امپریالیسم جهانی به فرماندهی آمریکاست.به عنوان مثال حمایت از مستضعفین یکی از اصول تغییر ناپذیر جمهوری اسلامی است با سلطه گری غرب در تزاحم است و یا وجود اسرائیل جزء منافع حیاتی آمریکا محسوب میشود و این با اصول و منافع ما در تضاد است و قس علی هذا.

اما کانونی شدن مسایل اختلافی ایران و غرب در موضوع هسته ای به چند دلیل است:1-بار حقوقی مسئله 2-حساسیت جهانی 3-ابزار های موثر فشار

به همین دلایل بیشترین فشاری که بر ایران وارد شده از ناحیه ی همین پرونده بوده است.حال سوال اینجاست که هدف آمریکا در مذاکرات فعلی چیست؟ابتدا باید متذکر شد در آمریکا دودیدگاه وجود دارد:صاحبان دیدگاه اول معتقدند تحریم ها در حال جواب دادن است,اقتصاد ایران در حال فرو پاشی است و اگر برشدت تحریم ها افزوده شود در آینده ای نه چندان دور شاهد سقوط نظام در ایران و یا لااقل تسلیم شدن آن خواهیم بود.برخلاف این گروه دوم اگرچه تحریم ها را موثر میداند و همین را باعث تغییر دولت و در نتیجه تغییر رویکرد ایران در مذاکرات قلمداد میکند اما در اینکه این فشارها در مقطع کنونی باعث تسلیم جمهوری اسلامی شود و حتی در امکان تداوم طولانی مدت تحریم ها تردید جدی دارد.برای هردو گروه هدف نهایی تسلیم ایران است اما تفاوت نگرش باعث تفاوت در روش ها و اهداف میانی میشود.

با توجه به اظهارات مقامات کاخ سفید به نظر میرسد دیدگاه دوم غلبه داشته داشته باشد.بر این اساس طرف مقابل دریافته است که در مقطع کنونی توقف برنامه ی هسته ای ایران ممکن نیست.پس باید به دنبال محدود کردن آن بود به نحوی که در افکار عمومی منطقه و جهان عقب نشینی بزرگ تهران و پیروزی آمریکا تلقی شود و یا اینکه از آن به همراهی ایران و آمریکا تعبیر شود.از طرف دیگر برای تداوم طولانی مدت تحریم ها و همراهی اروپا تضمینی وجود ندارد چه اینکه سابقه نشان میدهد ایران توانایی گذر از مراحل سخت را دارد و در صورت عبور از این مرحله به قدرت بلامنازع در منطقه و الگوی بی رقیب در میان ملت های مسلمان تبدیل خواهد شد.امکان جنگ جدید نیز برای غرب وجود ندارد(سوریه شاهد خوبی است).پس تنها راه مذاکره است.

از نظر سیاستمداران کاخ سفید آن چیزی که باعث شده توافق ژنو به این سرعت بدست آید فشار تحریم ها و نگاه خوشبینانه دولت روحانی نسبت به غرب است.پس در ضمن اینکه باید هسته ی مرکزی تحریم ها یعنی تحریم بانکی و نفتی را حفظ کرد نباید این فرصت تاریخی را با اعمال تحریم های بیشتر از دست داد.

اما از آنجا که مشکل در موضوع هسته ای خلاصه نمیشود.پرونده های دیگر نیز باید به صورت پلکانی یا موازی به جریان بیفتد.پرونده مبارزه باتروریسم قابلیت های بیشتری برای پیشبرد اهداف کاخ سفید دارد.ازیک طرف با مطرح کردن این موضوع میتوانند ذهن دستگاه دیپلماسی کشور را مشغول کنند و از این طریق امتیازات بیشتری در مرحله نهایی بدست آورند و از طرف دیگر با ایجاد همگرایی زمینه همکاری ایران و آمریکا را فراهم کنند.به خصوص اینکه دولتمردان ایرانی سابقه ی این همراهی را در جنگ افغانستان دارند.پس بعید نیست که طی چند ماه آینده شاهد حمله به منافع ایران و غرب در منطقه و یا حتی در اروپا و آمریکا باشیم.چیزی که این احتمال را قوی میکند وضعیت کنونی القاعده در سوریه و عراق است که کاملا آمادگی این کار را از لحاظ روانی داراست.

به طور کلی دولت فعلی آمریکا در پی گذر از فاز تقابل به همگرایی است و این کار را با برجسته کردن منافع طرف مقابل در برابر اصول انجام میدهد.درست همان نقشه ای که در مورد شوروی به کار گرفته شد.مطابق با نظریه ی همگرایی همکاری دشمنان در یک زمینه باعث همکاری در زمینه های دیگر خواهد شد و دشمنان قدیمی را به شرکای جدید تبدیل خواهد کرد.

اما اینکه بتوانند در این زمینه موفق باشند با تردید های جدی روبروست.رییس جمهور آمریکا احتمال موفقیت توافق ژنو را 50-50 میداند.البته اگر واقع گرایانه نگاه کنیم این احتمال کمتر خواهد بود: اولا اختلاف در درون ایالات متحده بسیار جدی است و دولت تحت فشار قراردارد و نمی تواند کاملا آزادانه عمل کند ثانیا جمهوری اسلامی نه حاضر است امتیاز دلخواه  هسته ای به آمریکا بدهد و نه قدرت نرم خود را فدای همگرایی با آمریکا کند ثالثا دولت تنها نهاد تصمیم گیرنده در ایران نیست رابعا ساختار توافقنامه بسیار سست و لرزان و فاقد تضمینات لازم برای رسیدن به توافق نهایی است خامسا این روش در کوتاه مدت قابل اجرا نیست و این در حالی است که فرصت بسیار اندک است هیچ ضمانتی برای تداوم دولت روحانی در ایران و دموکرات ها در کاخ سفید وجود ندارد. سادسا مقاومت در افکار عمومی ایران نهادینه شده است تا جاییکه باراک اوباما در نشست مرکز ساوان به آن اعتراف کرد.سابعا دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی در چند هفته ی گذشته بسیارپخته تر عمل کرده  که ادای احترام دکتر ظریف به مقام شهید مغنیه و اظهار عدم تمایل برای شرکت در ژنو 2 نشان از آن دارد و سر انجام اینکه تیم مذاکره کننده در محدوده برنامه هسته ای دارای اختیارات است.

درپایان ذکر این نکته ضروری است  که نقطه ضعف بزرگ آمریکا نگرانی از شکست مذاکرات است چون همانطور که اشاره کردیم آخرین گزینه و تنها گزینه روی میز اوباما مذاکره است.از این رهگذرتیم مذاکره کننده بیشترین بهره برداری را میتواند انجام دهد.